درد ناف در بارداری یکی از ناراحتی‌های شایعی است که بسیاری از زنان در سه‌ماهه دوم و سوم تجربه می‌کنند. این درد معمولاً بی‌ضرر است و پس از زایمان از بین می‌رود، اما می‌تواند باعث نگرانی مادران شود. علت این درد اغلب به فشار و کشش ناشی از رشد رحم و تغییرات بدن در دوران بارداری برمی‌گردد.
اصلی‌ترین علت‌های درد ناف در بارداری
آشنایی با دلایل مختلف و روش‌های کاهش درد می‌تواند به مادران کمک کند تا با آرامش بیشتری این دوران را پشت سر بگذارند.
فشار رحم و تغییرات ساختاری بدن
با رشد جنین، رحم به‌تدریج از موقعیت اولیه خود در لگن خارج شده و به سمت بالا حرکت می‌کند. در سه‌ماهه دوم، رحم بین ناف و سینه قرار می‌گیرد و در سه‌ماهه سوم تا زیر دنده‌ها امتداد می‌یابد. این گسترش طبیعی باعث فشار بر نواحی اطراف شکم، از جمله ناف می‌شود.
همین فشار مداوم می‌تواند موجب احساس درد، خارش یا تیر کشیدن در ناحیه ناف شود. هرچقدر جنین بزرگ‌تر می‌شود، فشار روی پوست و عضلات اطراف ناف نیز افزایش می‌یابد و احتمال بروز ناراحتی بیشتر می‌شود.
کشش پوست و عضلات شکم
در دوران بارداری، پوست و عضلات شکم برای سازگاری با رشد جنین دچار کشیدگی قابل‌توجهی می‌شوند. این کشش گاهی منجر به حالتی به نام دیاستازیس رکتی (Diastasis Recti) می‌گردد؛ شرایطی که در آن عضلات شکمی از هم جدا می‌شوند و فاصله‌ای میان دو بخش چپ و راست عضلات ایجاد می‌شود.
هرچند این وضعیت مستقیماً باعث درد ناف نمی‌شود، اما فاصله ایجادشده باعث کاهش بافت محافظ بین رحم و ناف شده و در نتیجه، حساسیت این ناحیه را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، کشش بیش‌ازحد پوست می‌تواند باعث خارش، سوزش یا درد موضعی در اطراف ناف شود.
بیرون‌زدگی یا ترک خوردن ناف
در برخی از زنان باردار، با بزرگ شدن شکم، ناف از حالت فرورفته به بیرون می‌آید که به آن «ترک خوردن ناف» یا بیرون‌زدگی ناف گفته می‌شود. این حالت معمولاً بی‌خطر است اما می‌تواند باعث درد یا سوزش خفیف شود.
پوست اطراف ناف در این زمان ممکن است نازک‌تر و حساس‌تر شود و تماس لباس یا فشار ملحفه می‌تواند باعث تحریک و ناراحتی شود. برای کاهش این مشکل توصیه می‌شود از لباس‌های بارداری نرم و بدون کش سفت استفاده شود تا از اصطکاک با ناحیه ناف جلوگیری گردد.
فتق ناف در بارداری
یکی از دلایل کمتر شایع اما مهم درد ناف در دوران بارداری، فتق ناف است. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که بخشی از روده به‌دلیل فشار رحم از طریق دیواره شکم به داخل ناف فشار داده می‌شود.
فتق ناف معمولاً بی‌خطر است، اما در صورت التهاب یا گیر افتادن روده می‌تواند دردناک شود. در اغلب موارد، پزشکان توصیه می‌کنند تا پایان بارداری از جراحی خودداری شود و فقط مراقبت و استراحت در پیش گرفته شود.
اما اگر فتق با علائمی مانند درد شدید، قرمزی پوست، تورم یا تهوع همراه باشد، احتمال خطر خفگی بخشی از روده وجود دارد و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد. خوشبختانه، جراحی در دوران بارداری معمولاً ایمن است و در موارد ضروری انجام می‌شود.
تأثیر پیرسینگ ناف در دوران بارداری
زنانی که پیرسینگ ناف دارند ممکن است در دوران بارداری احساس درد یا کشیدگی در محل سوراخ شده داشته باشند. با رشد شکم، پوست این ناحیه کشیده می‌شود و در صورت باقی ماندن پیرسینگ، احتمال پارگی یا التهاب وجود دارد.
پزشکان توصیه می‌کنند که در ابتدای بارداری، پیرسینگ ناف برداشته شود تا از خطر عفونت و تحریک جلوگیری شود. اگر سوراخ شدن ناف کمتر از یک سال قدمت داشته باشد، بهتر است با نظر پزشک در مورد زمان و نحوه برداشتن آن تصمیم گرفته شود، زیرا این ناحیه ممکن است هنوز در حال ترمیم باشد.
درمان‌های خانگی و مراقبت از درد ناف در بارداری
در بیشتر موارد، درد ناف در بارداری با مراقبت‌های خانگی ساده قابل کنترل است و نیازی به دارو یا درمان پزشکی ندارد.
- استفاده از کمپرس گرم یا سرد روی ناحیه دردناک می‌تواند به کاهش التهاب و تسکین درد کمک کند. البته باید از دمای بسیار بالا یا پایین خودداری کرد و همیشه کمپرس را در حوله‌ای پیچید تا از سوختگی جلوگیری شود.
- ÷ماساژ ملایم نیز می‌تواند جریان خون را بهبود دهد و احساس فشار را کاهش دهد. در یک بررسی علمی، مشخص شد ماساژ در دوران بارداری حتی در کاهش درد کمر و لگن نیز مؤثر است.
- استفاده از ژل آلوئه‌ورا یا لوسیون کالامین برای تسکین خارش و تحریک پوستی اطراف ناف نیز توصیه می‌شود.
- همچنین پوشیدن لباس‌های نخی، گشاد و راحت می‌تواند مانع تحریک پوست حساس این ناحیه شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر درد ناف خفیف باشد و با روش‌های ساده کاهش یابد، معمولاً جای نگرانی ندارد. اما در موارد زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
- درد ناگهانی، تیز یا شدید در ناحیه ناف
- قرمزی، التهاب یا تورم پوست اطراف ناف
- ترشح، تب یا علائم عفونت
- احساس توده یا برجستگی سخت در ناف
در چنین شرایطی ممکن است پزشک برای بررسی وجود فتق ناف یا عفونت، معاینه فیزیکی و در صورت نیاز سونوگرافی تجویز کند.
تفاوت درد ناف در سه‌ماهه‌های مختلف بارداری
شدت و علت درد ناف در بارداری می‌تواند در هر مرحله از بارداری متفاوت باشد.
در سه‌ماهه اول، این درد به‌ندرت دیده می‌شود زیرا رحم هنوز کوچک است و فشار مستقیمی به دیواره شکم وارد نمی‌کند. اگر در این زمان درد خفیفی احساس شود، معمولاً ناشی از تغییرات هورمونی یا نفخ شکم است.
در سه‌ماهه دوم، رشد رحم آغاز می‌شود و ناف به‌تدریج دچار کشش می‌گردد. بسیاری از زنان در این زمان احساس خارش یا سوزش سطحی دارند که بیشتر به دلیل کشیدگی پوست است.
اما در سه‌ماهه سوم، فشار رحم و موقعیت جنین به بیشترین حد خود می‌رسد. این زمان معمولاً دوره‌ای است که درد ناف شدیدتر و مداوم‌تر می‌شود. حرکات جنین، ضربه‌های پا یا تغییر وضعیت بدن مادر ممکن است باعث تحریک بیشتر ناف شود.
راهکارهای پیشگیری از درد ناف در دوران بارداری
اگرچه نمی‌توان به طور کامل از بروز درد ناف جلوگیری کرد، اما رعایت چند نکته ساده می‌تواند شدت ناراحتی را کاهش دهد:
پوشیدن لباس مناسب بارداری
لباس‌های نخی و گشاد، بدون کش یا کمربند سفت، به پوست اجازه می‌دهد آزادانه کشیده شود و از تحریک ناف جلوگیری می‌کند.
مرطوب نگه داشتن پوست شکم
استفاده روزانه از کرم‌های مخصوص بارداری یا روغن‌های طبیعی مانند روغن بادام شیرین و روغن نارگیل می‌تواند از خشکی و خارش پوست جلوگیری کند.
تقویت عضلات شکم با حرکات ایمن
ورزش‌های ملایم مخصوص بارداری، مانند یوگای بارداری یا تمرینات تنفسی، به حفظ قدرت عضلات شکم کمک می‌کند و احتمال دیاستازیس رکتی را کاهش می‌دهد. البته هر نوع ورزش باید با مشورت پزشک انجام شود.
پرهیز از ایستادن طولانی‌مدت
ایستادن طولانی باعث افزایش فشار به شکم می‌شود. توصیه می‌شود مادران در فواصل منظم بنشینند یا وضعیت بدن خود را تغییر دهند.
خوابیدن به پهلو (ترجیحاً پهلوی چپ)
این وضعیت باعث کاهش فشار از روی شکم و بهبود جریان خون رحم می‌شود و می‌تواند درد ناف را کاهش دهد.
تأثیر وضعیت جنین بر درد ناف
موقعیت جنین در رحم نیز می‌تواند بر نوع و شدت درد ناف تأثیر بگذارد. گاهی اوقات، زمانی که سر یا پاهای جنین به دیواره جلویی رحم نزدیک است، ممکن است مادر ضربه‌های مستقیم در ناحیه ناف احساس کند.
در این حالت، احساس تیر کشیدن یا فشار ناگهانی طبیعی است و معمولاً با تغییر وضعیت بدن مادر کاهش می‌یابد. اگر این ضربه‌ها دردناک یا مداوم باشند، بهتر است وضعیت بدن در هنگام نشستن یا خوابیدن اصلاح شود.
درد ناف یا علامتی از مشکل دیگر؟
اگرچه بیشتر موارد درد ناف در بارداری طبیعی هستند، اما در برخی مواقع ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر باشند.
به‌عنوان مثال:
- عفونت پوستی: در صورت قرمزی، داغی یا ترشح از ناف ممکن است عفونت باکتریایی رخ داده باشد.
- فتق ناف: در صورت وجود توده نرم یا دردناک که با سرفه یا عطسه بیرون می‌زند، احتمال فتق وجود دارد.
- پارگی عضلانی: درد ناگهانی و شدید هنگام حرکت ناگهانی می‌تواند ناشی از کشیدگی بیش‌ازحد عضلات شکم باشد.
در این شرایط، مراجعه به پزشک ضروری است تا علت دقیق مشخص شود و در صورت نیاز درمان آغاز گردد.
نکاتی برای محافظت از ناف در دوران بارداری
از تماس مستقیم ناف با لباس‌های زبر یا تنگ خودداری کنید.
هنگام استحمام، ناف را به‌آرامی تمیز و سپس خشک کنید تا رطوبت باعث عفونت نشود.
اگر ناف بیرون‌زده است، می‌توان از پد نرم یا چسب مخصوص بارداری برای محافظت در برابر تماس لباس استفاده کرد.
هرگونه تغییر ظاهری غیرعادی مانند ترشح، تغییر رنگ یا التهاب باید فوراً به پزشک گزارش شود.
درد ناف بعد از زایمان از بین می‌رود
خبر خوب برای مادران این است که درد ناف معمولاً موقتی است و پس از زایمان از بین می‌رود. با بازگشت رحم به اندازه طبیعی و کاهش فشار داخلی، ناف نیز به وضعیت عادی خود برمی‌گردد.
در مواردی که دیاستازیس رکتی یا فتق ناف وجود داشته باشد، ممکن است تا چند هفته یا ماه پس از زایمان نیاز به پیگیری پزشکی وجود داشته باشد.
ورزش‌های ترمیمی شکم پس از زایمان، ماساژ و مراقبت‌های پوستی می‌توانند به بازیابی ظاهر و حس طبیعی ناف کمک کنند.
جمع‌بندی
درد ناف در بارداری معمولاً نشانه‌ای طبیعی از تغییرات بدن برای رشد جنین است. عواملی مانند فشار رحم، کشش عضلات شکم، فتق ناف، پیرسینگ یا تحریک پوستی از علل رایج آن به‌شمار می‌روند.
با رعایت نکاتی همچون استفاده از لباس‌های راحت، کمپرس گرم یا سرد، ماساژ ملایم و مراقبت از پوست می‌توان این ناراحتی را تا حد زیادی کنترل کرد.
اما در صورتی که درد شدید، ناگهانی، یا همراه با علائم غیرعادی باشد، مراجعه به پزشک ضروری است تا از وجود مشکلاتی مانند فتق یا عفونت اطمینان حاصل شود.
در نهایت، به یاد داشته باشید که این درد بخشی از روند طبیعی بارداری است و در بیشتر موارد، با تولد نوزاد به‌طور کامل برطرف می‌شود. مراقبت از بدن، استراحت کافی و ارتباط منظم با پزشک می‌تواند این دوره را برای مادران آسان‌تر و آرام‌تر سازد.
