یبوست یکی از شایع‌ترین مشکلات گوارشی است که بسیاری از زنان در روزها و هفته‌های نخست پس از زایمان تجربه می‌کنند. دوره پس از زایمان که معمولاً شش هفته اول پس از تولد نوزاد را شامل می‌شود، زمانی است که بدن مادر به تدریج بهبود می‌یابد و تغییرات بزرگی را پشت سر می‌گذارد. در این دوران، عواملی مانند تغییرات هورمونی، کمبود تحرک، استفاده از داروها یا حتی استرس و اضطراب می‌تواند عملکرد دستگاه گوارش را مختل کرده و منجر به یبوست شود. این وضعیت علاوه بر ایجاد درد و ناراحتی، ممکن است کیفیت زندگی مادر را در این دوران حساس تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه، به بررسی دلایل، بیماری‌های مرتبط و راهکارهای پیشگیری از یبوست بعد از زایمان می‌پردازیم.
دلایل یبوست بعد از زایمان چیست؟
یبوست بعد از زایمان دلایل متعددی دارد که اغلب با هم ترکیب می‌شوند و باعث بروز این مشکل می‌شوند. شناخت این دلایل بعد از زایمان بدون درد کمک می‌کند تا مادران بتوانند اقدامات لازم برای پیشگیری یا درمان را انجام دهند.
مهم‌ترین دلایل عبارتند از:
- تغییرات هورمونی: در دوران بارداری و پس از آن سطح هورمون‌ها به‌طور چشمگیری تغییر می‌کند. به‌ویژه کاهش هورمون پروژسترون باعث کندی حرکات روده می‌شود و این موضوع زمینه‌ساز یبوست است.
- مصرف مکمل‌های آهن: بسیاری از زنان پس از زایمان برای جبران کم‌خونی از مکمل‌های آهن استفاده می‌کنند. آهن به دلیل اثرات جانبی‌اش می‌تواند مدفوع را سفت‌تر کرده و حرکات روده را دشوار کند.
- کمبود تحرک بدنی: پس از زایمان، مادران به دلیل خستگی، بخیه یا درد، معمولاً فعالیت بدنی کمتری دارند. این کاهش تحرک، یکی از عوامل اصلی کندی عملکرد روده است.
- کمبود فیبر در رژیم غذایی: رژیم غذایی مادر پس از زایمان ممکن است به دلیل محدودیت‌ها یا کمبود توجه به تغذیه سالم، فیبر کافی نداشته باشد. فیبر برای نرم شدن و افزایش حجم مدفوع ضروری است.
- کمبود مایعات: مصرف ناکافی آب و مایعات منجر به خشکی مدفوع می‌شود و خروج آن را سخت‌تر می‌کند.
- درد ناشی از زایمان یا بخیه‌ها: برخی زنان به دلیل ترس از باز شدن بخیه‌ها یا احساس درد در ناحیه پرینه، تمایل کمتری برای رفتن به دستشویی دارند و همین موضوع یبوست را تشدید می‌کند.
- بواسیر (هموروئید): فشارهای دوران بارداری و زایمان می‌تواند باعث بواسیر شود که خود عاملی برای سختی در اجابت مزاج است.
- تأثیر داروهای مسکن: مصرف داروهای ضد درد و مسکن‌ها بعد از زایمان (به‌ویژه مورفین) می‌تواند حرکات طبیعی روده را کاهش دهد.
- تغییر در روتین زندگی: استرس، بی‌خوابی و تغییر ناگهانی برنامه روزانه برای مراقبت از نوزاد هم می‌تواند چرخه طبیعی اجابت مزاج را مختل کند.
- نادیده گرفتن احساس دفع: گاهی مادر به دلیل مشغولیت با نوزاد یا خستگی، نیاز طبیعی به دفع را به تأخیر می‌اندازد. این کار باعث جذب دوباره آب توسط روده و سفت‌تر شدن مدفوع می‌شود.
بیماری‌های مرتبط با یبوست بعد از زایمان
یبوست پس از زایمان ممکن است به‌تنهایی یک مشکل موقتی باشد، اما در بسیاری از موارد با بیماری‌ها و اختلالات دیگر همراه می‌شود. برخی از این بیماری‌ها به‌طور مستقیم عامل یبوست هستند و برخی دیگر به دلیل شدت گرفتن یبوست بروز می‌کنند.
در ادامه بیماری‌ها و نشانه‌های آن‌ها را مرور می‌کنیم:
- بواسیر (هموروئید): شایع‌ترین مشکل مرتبط با یبوست در این دوران است. خونریزی مقعدی، درد و تورم از علائم آن هستند.
- شقاق مقعدی (فیشر): ایجاد ترک و زخم در ناحیه مقعد به دلیل دفع سخت و سفت. نشانه‌های آن شامل درد شدید هنگام اجابت مزاج و مشاهده خون روی دستمال توالت است.
- آسیب به اسفنکتر مقعدی: در برخی زایمان‌های سخت یا همراه با اپیزیوتومی، اسفنکتر مقعدی آسیب می‌بیند و این مسئله ممکن است منجر به اختلال در کنترل مدفوع شود.
- سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS): زنانی که پیش از بارداری یا در دوران بارداری دچار این سندرم بوده‌اند، ممکن است بعد از زایمان هم با یبوست بیشتر مواجه شوند. نشانه‌ها شامل نفخ، درد شکم و تغییر در دفعات اجابت مزاج است.
- کم‌خونی پس از زایمان: این مشکل در بسیاری از مادران دیده می‌شود و درمان آن با مکمل‌های آهن انجام می‌گیرد. خود آهن عاملی برای افزایش یبوست است.
- افسردگی پس از زایمان: اختلالات خلقی و اضطراب می‌توانند عملکرد روده را کاهش دهند و یبوست را تشدید کنند. نشانه‌ها شامل بی‌حوصلگی، کاهش انرژی و تغییر در الگوی خواب و غذا خوردن است.
- عفونت یا التهاب در ناحیه لگن: گاهی در پی زایمان طبیعی یا سزارین، التهاب و عفونت در بافت‌های اطراف لگن ایجاد می‌شود که با درد و دشواری در دفع همراه است.
عوارض یبوست بعد از زایمان چیست؟
یبوست پس از زایمان اگر به‌موقع کنترل و درمان نشود، می‌تواند عوارض متعددی برای مادر ایجاد کند. این عوارض علاوه بر ناراحتی جسمی، روند بهبودی پس از زایمان و کیفیت زندگی مادر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. زور زدن مکرر برای دفع مدفوع سفت و خشک می‌تواند باعث آسیب به بافت‌های رکتوم و عضلات لگن شود و مشکلاتی جدی به همراه آورد.
مهم‌ترین عوارض یبوست بعد از زایمان عبارتند از:
- بواسیر (هموروئید): فشار بیش از حد هنگام دفع باعث تورم و التهاب رگ‌های خونی در رکتوم می‌شود.
- شقاق مقعدی: ترک‌های دردناک در ناحیه مقعد که اغلب با خونریزی همراه است.
- افتادگی رکتوم: زور زدن مکرر می‌تواند باعث شود بخشی از پوشش رکتوم از مقعد بیرون بزند.
- بی‌اختیاری مدفوع: پر شدن بیش از حد روده و آسیب به عضلات اسفنکتر می‌تواند باعث نشت ناخواسته مدفوع شود.
- بی‌اختیاری ادرار: ضعف عضلات کف لگن ناشی از فشار مکرر هنگام دفع، منجر به خروج غیرارادی ادرار به ویژه هنگام خنده، عطسه یا سرفه می‌شود.
- فشردگی مدفوع: انسداد مدفوع در رکتوم که خروج آن بدون مداخله پزشکی غیرممکن است.
- درد و گرفتگی شکم: یبوست طولانی‌مدت باعث نفخ، دل‌پیچه و ناراحتی عمومی در ناحیه شکم و روده می‌شود.
چگونه می‌توان از ایجاد یبوست بعد از زایمان پیشگیری کرد؟
پیشگیری از یبوست بعد از زایمان نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و بهبود سریع‌تر بدن دارد. رعایت نکات ساده اما مؤثر می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند. روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان آب یا نوشیدنی‌های طبیعی مصرف کنید تا مدفوع نرم و راحت دفع شود. همچنین مصرف سبزیجات تازه، میوه‌ها، غلات کامل و نان سبوس‌دار به عملکرد بهتر روده کمک می‌کنند. پیاده‌روی روزانه یا حرکات سبک ورزشی مناسب پس از زایمان، حرکات روده را منظم می‌کند و برای روحیه مادر نیز خوب است. توجه داشته باشید اجتناب از به تعویق انداختن رفتن به دستشویی باعث جلوگیری از سفت شدن مدفوع می‌شود. اگر یبوست طولانی شد یا با درد شدید همراه بود، پزشک می‌تواند ملین‌های ایمن یا مکمل‌های فیبر را تجویز کند.
سخن آخر
یبوست بعد از زایمان مشکلی شایع اما قابل کنترل است که با رعایت نکات ساده تغذیه‌ای و سبک زندگی قابل پیشگیری و درمان است. نوشیدن مایعات کافی، مصرف فیبر، فعالیت بدنی مناسب و توجه به نیاز بدن به دفع، نقش مهمی در کاهش این مشکل دارند. همچنین، در صورت بروز یبوست طولانی‌مدت یا همراه با علائم شدید مانند خونریزی، درد شدید یا بی‌اختیاری، مراجعه به پزشک ضروری است. مراقبت از سلامت گوارش نه تنها روند بهبود بدن پس از زایمان را تسریع می‌کند بلکه آرامش و کیفیت زندگی مادر در دوران شیرین مادری را نیز افزایش می‌دهد.
